Του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*
Η αφετηρία των σκέψεων που ακολουθούν ξεκινά από την αναμφίβολη πλέον παραδοχή ότι η Ελλάδα διέρχεται τη σημαντικότερη οικονομική κρίση κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Κρίση που αποτέλεσε το εν πολλοίς αναμενόμενο προϊόν μιας ευρύτερης κρίσης πολιτικής αντιπροσώπευσης, κρίσης του πολιτικού και, τελικά, του κοινωνικού της συστήματος, με όλα τα συμπαρομαρτούντα αυτής (αναξιοκρατία, αδιαφάνεια, ισοπέδωση προσόντων, ικανοτήτων, αξιών). Στο...
πλαίσιο αυτό, το πολιτικό σύστημα επιδιώκει να βρει αγωνιωδώς διέξοδο από τα προφανή αδιέξοδα που το ίδιο δημιούργησε και, συνακόλουθα, να επιβιώσει προσαρμοζόμενο στις νέες συνθήκες. Μεταξύ των μέτρων που λαμβάνει συγκαταλέγονται οι μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις και η «εργασική εφεδρεία», ως προθάλαμος της απόλυσης. Όλα αυτά αποτελούν ήδη κοινό τόπο. Όπως επίσης αποτελεί κοινό τόπο ότι η κρατική κυριαρχία και, κατ’ επέκταση, η λαϊκή κυριαρχία, διαβρώνεται ολοένα και περισσότερο, ενώ ζωτικά της τμήματα «μεταβιβάζονται» στους δανειστές της χώρας. Το ταπεινωτικό, πλην αναγκαίο, «Μνημόνιο» επιβεβαιώνει του λόγου το ασφαλές. Το κρίσιμο ζήτημα που γεννάται είναι η διακρίβωση των ορίων που προκύπτουν από υπερκείμενους κανόνες δικαίου, πρωτίστως το Σύνταγμα, στη δυνατότητα επιβολής δραστικών μέτρων, όπως είναι οι μειώσεις στους μισθούς και στις συντάξεις και οι απολύσεις υπαλλήλων του Δημοσίου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Η απάντηση εν προκειμένω πρέπει να είναι, κατά την άποψή μας, κατηγορηματική: Νομικά όρια υπάρχουν ακόμη και σε εποχές δραματικών οικονομικών κρίσεων, όπως είναι η σημερινή. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί, μάλιστα, ότι η αξία των ορίων αυτών που απορρέουν τελικώς και συμπυκνώνονται στην αρχή του κράτους δικαίου, αποκτούν τη μέγιστη δικαιοπολιτική τους αξία και την ιστορική τους δικαίωση, σε τέτοιες ακριβώς περιόδους κρίσης. Αυτή είναι η βαθύτερη ουσία και η ιστορική μοίρα του κράτους δικαίου!
Σημειώνεται εν πρώτοις ότι η δημοσιονομική σταθερότητα της χώρας, δηλαδή το ταμειακό όφελος του Δημοσίου, δεν αποτελεί, κατ’ αρχήν, λόγο δημοσίου συμφέροντος που μπορεί να δικαιολογήσει περιορισμούς σε θεμελιώδη δικαιώματα. Τούτο έχει επιβεβαιώσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Στρασβούργο), όταν κλήθηκε να κρίνει διατάξεις που περιορίζουν περιουσιακής φύσεως δικαιώματα υπαλλήλων του Δημοσίου.
Οι μειώσεις των μισθών και των συντάξεων δεν μπορεί να υπερβαίνει το εύλογο κατά τις περιστάσεις όριο, το οποίο προσδιορίζεται ιδίως από τις αρχές της προστατευόμενης εμπιστοσύνης, της οικονομικής ελευθερίας και της ισότητας σε συνδυασμό με την αρχή της αναλογικότητας. Το εν λόγω (δικαιοκρατικό) όριο είναι κατά πολύ ευρύτερο από εκείνο που διασφαλίζει η αρχή του κοινωνικού κράτους, η οποία περιορίζεται απλώς στη διάσωση ενός ελάχιστου επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίωσης. Επισημαίνεται εξάλλου ότι οι μισθοί και οι συντάξεις αποτελούν ενεργά περιουσιακά δικαιώματα νομίμου προσδοκίας, η δυνατότητα μείωσης των οποίων οριοθετείται, υπό συγκεκριμένους όρους, και από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Οι παρατηρήσεις αυτές ισχύουν τόσο για τους μόνιμους υπαλλήλους όσο και για τους συμβασιούχους υπαλλήλους του Δημοσίου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Ειδικώς δε για τις συντάξεις, η απομείωσή τους μπορεί να προσκρούει ευθέως στις συνταγματικές διατάξεις και τις διατάξεις της ΕΣΔΑ που κατοχυρώνουν το δικαίωμα στην περιουσία, ιδίως στον βαθμό που οι συντάξεις και οι λοιπές ασφαλιστικές παροχές έχουν ανταποδοτικό χαρακτήρα.
Τα μέτρα της «εφεδρείας» και της απόλυσης συναντούν, κυρίως όταν αποκτούν μαζικό χαρακτήρα, ως όριο την αρχή της μονιμότητας, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 103 παρ. 4 του Συντάγματος, καθώς και τις αρχές της προστατευόμενης εμπιστοσύνης και του κράτους δικαίου. Οι τελευταίες συνταγματικές αρχές καταλαμβάνουν μάλιστα όχι μόνον τους μόνιμους δημοσίους υπαλλήλους αλλά και τους υπηρετούντες με σύμβαση δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου.
Οι δικαιικές σταθμίσεις που θα κληθούν, τελικώς, να πραγματοποιήσουν τα Δικαστήρια δεν θα είναι ασφαλώς εύκολες. Αντίθετα, θα είναι συνήθως σύνθετες και οριακές. Σε κάθε περίπτωση όμως, το κράτος δικαίου, ένα από τα τελευταία αναχώματα απέναντι στην ολοκληρωτική κατάρρευση των οραμάτων της χώρας για ενεργητική συμμετοχή μας στον κοινό ευρωπαϊκό συνταγματικό και πολιτικό πολιτισμό, δεν επιδέχεται –εξ ορισμού δεν επιδέχεται- σταθμίσεις. Αποτελεί, πρέπει να αποτελεί, το απαράβατο όριο απέναντι στην κρατική εξουσία.
Υπό τους όρους αυτούς είναι βέβαιο ότι ο ρόλος των Δικαστηρίων και, κυρίως, του Συμβουλίου της Επικρατείας, θα αποδειχθεί στην πράξη καθοριστικός για τη διατήρηση, εν μέσω ασφυκτικών πιέσεων, του δικαιοκρατικού χαρακτήρα του πολιτεύματός μας. Το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της χώρας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα καταφύγια των πολιτών για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους. Τα τελευταία δείγματα γραφής δεν είναι πάντα αισιόδοξα (βλ. απόφαση1620/2011 του Στ΄ Τμ. του Σ.τ.Ε.). Οι προσδοκίες ωστόσο για τη διατήρηση και την ενίσχυση του ρόλου του Δικαστηρίου ως θεματοφύλακα του κράτους δικαίου παραμένουν ισχυρές. Σε κάθε περίπτωση, είναι βέβαιο ότι τόσο τα Διοικητικά Εφετεία, όσο και το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της χώρας θα βρεθούν ενώπιον σειράς συναφών διαφορών, η επίλυση των οποίων απαιτεί ιδιαίτερα λεπτές δικαιικές σταθμίσεις. Ενόψει των συνθηκών που υπάρχουν στη χώρα, τα εθνικά δικαστήρια είναι πιθανόν να δεχθούν ως συνταγματικά θεμιτούς δραστικούς περιορισμούς των δικαιωμάτων των υπαλλήλων του Δημοσίου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα, επιτρέποντας έτσι, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, κάμψη των εγγυήσεων του κράτους δικαίου. Κατά τον τρόπο αυτό θα ανοίξει ο δρόμος για μαζικές προσφυγές ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Στρασβούργο), όπου κατά την άποψή μας, θα κριθεί κατά τρόπο οριστικό μεγάλο μέρος των εν λόγω διαφορών.
* Ο κ. Απόστολος Παπακωνσταντίνου είναι Δρ Συνταγματικού Δικαίου – Δικηγόρος, εταίρος της ειδικευμένης σε υποθέσεις δημοσίου Δικαίου και δημοσιοϋπαλληλικού Δικαίου δικηγορικής εταιρίας “Απ. Παπακωνσταντίνου – Γ. Κατρούγκαλος – Ν. Χλέπας και Συνεργάτες” www.publiclaw-lawfirm.gr, apapaconstantinou.law@gmail.com και αντιπρόεδρος της Ένωσης για την Προάσπιση των Κοινωνικών Δικαιωμάτων www.epkodi.gr .
ΣΩΣΤΟΣ....
ΑπάντησηΔιαγραφή